کد مطلب:19995 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

چه كنيم تا غبطه به جاي حسد، تواضع به جاي تكبر و سخاوت به جاي بخل قرار گيرد؟

علماي اخلاق براي جايگزيني هر يك از فضائل مذكور مانند غبطه به جاي حسد و تواضع به جاي تكبر و سخاوت به جاي بخل، جداگانه راهكارهايي را ذكر كردهاند كه به طور تفصيل در كتب اخلاقي مانند معراج السعادة آمده است. اما به طور كلي ميتوان گفت: هر يك از صفات رذيله ريشه در خودخواهي دارد. كسي كه حسادت ميورزد، به خاطر آن است كه نميخواهد ديگري بهتر از او باشد و كسي كه بخل ميورزد و از انفاق خودداري ميكند، براي آن است كه ديگران را چيزي حساب نميكند و همه چيز را براي خود ميخواهد. بنابراين براي جلوگيري از هر خوي زشتي بايد از پيدايش كبر و خودبيني و خودخواهي جلوگيري نمود و دواي كبر، بندگي خدا و احساس نياز به او است، و اين كه اگر فضيلتي هم باشد، از ناحيه خدا است و هيچ چيز از خود ندارد در درمان اين صفت رذيله كه سرچشمه صفات رذيله ديگر است، امام خميني (ره) ميگويد: اگر در صدد اصلاح نفس برآمدي، طريق عملي آن نيز با قدري مواظبت سهل و آسان است و در اين طريق با همت مردانه و حريت فكر و بلندي نظر به هيچ مخاطره تصادف نميكندي. تنها راه غلبه بر نفس اماره و شيطان و راه نجات، بر خلاف ميل آنها رفتار كردن است. هيچ راهي بهتر براي سركوبي نفس از اتصاف به صفت متواضعين و رفتار كردن مطابق رفتار و سيره و طريقه آنها نيست. در هر مرتبه از تكبر كه هستي و اهل هر رشته علمي و عملي و غير آن كه هستي، برخلاف ميل نفساني چندي عمل كن. با تنبهات علمي و تفكر در نتايج دنيايي و آخرتي، اميد است راه آسان و سهل شده، نتيجه مطلوب بگيري.

امام خميني، چهل حديث، ص 97 و 96.

نكته دوم آن است كه فضايل و رذايل، در نقطه مقابل هم قرار دارند. هر چه انسان در تقويت فضايل بكوشد و در انجام اعمال صالحه پايداري بيشتري از خود نشان دهد، به همان نسبت، از شدت رذايل در وجود او كاسته ميشود.

محمد علي سادات، اخلاق اسلامي، ص 144.

نكته سوم آن است كه براي مقابله با صفات رذيله بايد اقدام عملي صورت گيرد، مثلاً اگر نفس از انسان بخواهد در صدر مجلس نيشيند، كسي كه ميخواهد متواضع باشد، بايد بر خلاق ميل خود رفتار كند و در صدر مجلس ننشنيد. اگر خود را برتر از ديگران ميپندارد، برعكس به ديگران احترام بگذارد و به آنها خدمت كند. يا اگر سخن از برتريهاي شخصي به ميان ميآيد، به جاي حساسيت و حسدورزي و بدگويي از ايشان، برخلاف ميل قلبي، امتيازات او را تأييد كند. البته اين مخالفت عملي در آغاز كار سخت است، ولي به تدريج آسان ميگردد و اگر در مدت زمان مناسبي اين برخورد تكرار شود، به تدريج از شدت آن صفت كاسته شده تا مرز انهدام آن نيز پيش ميرود.

نكته آخر آن است كه درباره هر يك از صفات رذيله، شخص بايد اطلاعات خاصي داشته باشد. شناخت زشتي صفت حسد، تكبر و بخل و آثار منفي آن از طريق مطالعه آيات و روايات در درمان آنها مؤثر است.